Nieistniejące kościoły Krakowa |
|||||||||||||||||||||
Kościół św. MichałaKościół św. Michała znajdował się na wzgórzu wawelskim, na dzisiejszym zewnętrznym dziedzińcu zamkowym. Okoliczności jego powstania, jego funkcja oraz pierwotny kształt są dość niepewne. Według Jana Długosza kościół został wzniesiony za panowania Bolesława Chrobrego. Według niego miał być pierwotnie drewniany, a murowaną budowlę (gotycką, z cegły) wzniósł dopiero Kazimierz Wielki w 1355 r. Stwierdzenie Długosza o pierwotnie drewnianej świątyni dało asumpt Adolfowi Szyszko-Bohuszowi do tezy (podtrzymywał ją później Klemens Bąkowski), jakoby kościół św. Michała był pierwszą krakowską katedrą – tymczasową, drewnianą, poświęconą w 1001 r. i pełniącą tę funkcję w czasie budowy murowanej katedry. Szyszko-Bohusz przypuszczał też, że kościół św. Michała mógł pełnić ponownie funkcje katedry w okresie między zniszczeniem pierwszej murowanej katedry wskutek najazdu czeskiego w 1038 r. a budową nowej, hermanowskiej. Potwierdzeniem tego miał być fakt, że świątynie o wezwaniu św. Michała były stawiane często na miejscu dawnych miejsc kultu pogańskiego (na dodatek kościół znajdował się na niewielkim wzniesieniu, jest też tradycja o sądach książęcych sprawowanych w XIII w. przy kościele). Już wcześniej pojawiały się też spekulacje (tak Tadeusz Wojciechowski), że kościół św. Michała (drewniany) mógł być najstarszą świątynią na Wawelu (z racji wezwania), być może sięgającą czasów wielkomorawskich. Henryk Łowmiański uważał, że to przy kościele św. Michała ok. 970 r. powołano słowiańskie biskupstwo z Prohorem (Prokulfem) na czele, podlegające metropolitom bułgarskim. Przekaz Długosza o pierwotnie drewnianym kościele został jednak podważony w trakcie badań archeologicznych w połowie XX w.: w latach 1958–1962 odkryto dwa fragmenty muru romańskiego w tym rejonie (niewielkie resztki fundamentu wykonanego w technice opus spicatum bezpośrednio pod pozostałościami gotyckimi, a także narożnik z bloków piaskowca na południe od kościoła gotyckiego). Pozwoliło to Andrzejowi Żakiemu na wysunięcie hipotezy, że istniał murowany, romański kościół św. Michała; zinterpretował on fragment muru bezpośrednio pod kościołem gotyckim jako część murowanego ogrodzenia cmentarza przykościelnego, na co mogą wskazywać liczne pochówki w tej okolicy, a mur obok reliktów gotyckiego kościoła jako pozostałość prostokątnej, romańskiej świątyni. Taki kościół romański mógł popaść w ruinę, a w efekcie tego być rozebrany na przełomie XIII i XIV w. i zastąpiony drewnianym, wspominanym przez Długosza. Z kolei Jerzy Hawrot przedstawił teorię o istnieniu jeszcze wcześniejszego kościoła przedromańskiego, którego reliktem miał być mur uznany przez Żakiego za fragment ogrodzenia cmentarnego. Pierwsza wzmianka w źródłach pisanych o kościele św. Michała pochodzi z 1148 r. – jest wymieniony w bulli papieża Eugeniusza III w sprawie uposażenia biskupstwa włocławskiego. Z bulli tej wiadomo, że istniało przy kościele zgromadzenie kanonickie. Z 1264 r. z kolei pochodzi dokument Bolesława Wstydliwego, w którym rozporządza on o uposażeniu kolegiaty (dotychczasowe, na które składały się dwie jatki, trzy parcele i dochód z karczem, zostało zastąpione rekompensatą pieniężną z czynszów miejskich, co miało związek z mającą miejsce kilka lat wcześniej lokacją Krakowa). W 1296 r. mowa jest o domu biskupim przy kościele, co dało asumpt Zbigniewowi Pianowskiego do spekulacji o pełnieniu przez świątynię funkcji kaplicy dworu biskupiego. W 1355 r. powstał gotycki kościół z fundacji Kazimierza Wielkiego (odrestaurowany później w pierwszej połowie XVII w. staraniem biskupa Jakuba Zadzika). Był zbudowany z cegły, na planie prostokąta, z przylegającym od wschodu kwadratowym prezbiterium z wielobocznym zamknięciem i z zakrystią przy ścianie północnej (nad nią mogły znajdować się mieszkania kanoników). Korpus nawowy świątyni, jak wynika z akt wizytacji biskupa Konstantego Szaniawskiego z 1732 r., wspierał się na usytuowanym centralnie filarze. Kościół zwieńczony był sygnaturką. Kościół cieszył się szczególną powagą, a jego probostwo uważane było za dostojeństwo. Istniał zwyczaj przychodzenia tutaj do komunii w Wielki Czwartek. W XVIII w. kościół podupadł (już w aktach wizytacji z 1711 r. wspomina się, że jest w złym stanie), a po przejęciu Wawelu przez wojska austriackie stał się bezużyteczny. W 1798 r. miał służyć za magazyn siana. W 1802 r. księżna Izabela Czartoryska przeprowadziła w zrujnowanym kościele poszukiwania, wydobywając z gruzów m.in. trzy obrazy ołtarzowe. Został zburzony wraz z sąsiednim kościołem św. Jerzego oraz innymi pobliskimi zabudowaniami w latach 1803–1804 na mocy dekretu z 1803 roku, jego wyposażenie sprzedano na licytacjach (odbywały się w 1803 i 1807 r., część sprzętów miała trafić do parafii unickiej św. Norberta). Uzyskany plac służyć miał austriackiemu garnizonowi. Na początku XX w. pojawiła się koncepcja odbudowy kościoła (wraz z sąsiednim, także nieistniejącym kościołem św. Jerzego). Obejmował ją projekt wawelskiego Akropolis autorstwa Stanisława Wyspiańskiego i Władysława Ekielskiego. Kościół św. Michała był w niej pomyślany jako budowla gotycka, nawiązująca do paryskiej Sainte-Chapelle. Akropolis nie zostało jednak zrealizowane. Obecnie o istnieniu kościoła przypominają murki na trawniku dziedzińca wawelskiego, oddające zarys fundamentów gotyckiej świątyni – wykonane w latach 60. XX w. Z tego kościoła pochodzi także obraz mistrza Jerzego „Zwiastowanie” z 1517 r. (dawna centralna część tryptyku; skrzydła ołtarza mają się znajdować u św. Krzyża), a także tablica upamiętniająca Karola Ferdynanda Wazę, oba w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie. Materiał z rozbiórki miał trafić na przebudowę zachodniego skrzydła pałacu królewskiego, prowadzoną przez Austriaków w celu urządzenia tam lazaretu.
Bibliografia
2000–2025 Grzegorz Bednarczyk Materiały z tej strony są objęte prawami autorskimi – zajrzyj do informacji na ten temat. |
» Nieistniejące kościoły Krakowa:
» przy bastionie Władysława IV
| ||||||||||||||||||||
