Nieistniejące kościoły Krakowa



Budynek przy Smoczej Jamie

W najdalej na zachód wysuniętej części wzgórza wawelskiego (w pobliżu Smoczej Jamy i baszty Złodziejskiej) odkryto w 1953 r. pozostałości murów, które początkowo zostały uznane za relikt XIII-wiecznych fortyfikacji Wawelu. W wyniku ponownych badań prowadzonych w latach siedemdziesiątych teorię tę obalono – budulec uznano za wcześniejszy. Najprawdopodobniej istniały tutaj kolejno dwa murowane obiekty, przedromański i romański, jeszcze do niedawna traktowane jako kościoły.

Budowla przedromańska została wzniesiona na rozsypiskach zniszczonego wału zwanego „wiślańskim”. Data jej powstania jest oczywiście niepewna, mogło to mieć miejsce w 2. połowie X lub na początku XI w. Zbudowana została w technice podobnej do rotundy „B” (należy do najstarszych budowli wawelskich), w wapienia płytowego z zaprawą gipsową na płytkich fundamentach kamienno-ziemnych. Miejscowo zachowały się relikty części nadziemnej, do wysokości 1 m.

Prawdopodobnie ok. XII w. budowla ta (której okoliczności zniszczenia nie znamy) została zastąpiona przez budowlę romańską. Tę zdaniem badaczy zbudowano na planie prostokąta z półkolista apsydą (odnaleziono półkolisty mur o grubości ok. 1,4 m, który uznano za mur kościelnej apsydy). Obiekt ten zburzony został w XIII w. podczas budowy nowych, ciaśniejszych obwarowań wzgórza wawelskiego (wskazuje się tu na 1265 r., pod którą to datą w Roczniku Świętokrzyskim umieszczona jest wzmianka o budowie fortyfikacji Wawelu przez Bolesława Wstydliwego).

W opracowaniach pojawiało się przypuszczenie, że budowla ta mogła być pierwotnym kościołem św. Jerzego (z uwagi na fakt, że pod pobliskimi gotyckimi murami tego kościoła nie odnaleziono resztek murów romańskich, a przypuszczano, że nie mógł on przetrwać – jak chciał Jan Długosz – kilkuset lat w formie drewnianej). Janusz Firlet i Zbigniew Pianowski ostatnio zaproponowali zupełnie inną koncepcję, zgodną zresztą z pierwotnymi przypuszczeniami co do funkcji budowli, których relikty odkrywano – zgodnie z ich teorią odnalezione relikty nie dotyczą kościoła, ale wieży obronnej na zachodnim skraju wzgórza, górującej nad drogą wodną na Wiśle.

Niestety, większość potencjalnych pozostałości budowli zostało zniszczonych w końcu XVIII w. w związku z przesunięciami ziemi podczas budowy muru obronnego.

próba rekonstrukcji budowli przy Smoczej Jamie jako kościoła romańskiego wg J. Firleta, Z. Pianowskiego
plac przy zejściu do Smoczej Jamy na Wawelu, obok Baszta Złodziejska
próba rekonstrukcji budowli przy Smoczej Jamie jako kościoła romańskiego wg J. Firleta, Z. Pianowskiego (J. Firlet, Z. Pianowski, Nowo odkryty kościół romański na Wawelu, s. 240)
plac przy zejściu do Smoczej Jamy na Wawelu, obok Baszta Złodziejska

Bibliografia

  • Janusz Firlet, Zbigniew Pianowski, Wawel przedromański i romański w świetle nowszych odkryć archeologicznych [w:] Kraków romański. Materiały sesji naukowej odbytej 13 kwietnia 2013 roku, Kraków 2014 (Kraków w Dziejach Narodu, nr 33), s. 85–103.
  • Dariusz Niemiec, Archeologia w badaniach nad średniowiecznymi miastami Ziemi Krakowskiej (mszps, praca doktorska w Instytucie Archeologii UJ, Kraków 2009).
  • Janusz Firlet, Zbigniew Pianowski, Wawel do roku 1300 [w:] Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, red. J. Wyrozumski, Kraków 2007 (Biblioteka Krakowska, nr 150), s. 45–66.
  • Zbigniew Pianowski, Sedes regni principales. Wawel i inne rezydencje piastowskie do połowy XIII wieku na tle europejskim („Architektura”, monografia 178), Kraków 1994.
  • Andrzej Żaki, Kraków wiślański, czeski i wczesnopiastowski [w:] Chrystianizacja Polski południowej. Materiały sesji naukowej odbytej 29 czerwca 1993 roku, Kraków 1994 (Rola Krakowa w Dziejach Narodu, Nr 13), s. 41–71.
  • Zbigniew Pianowski, Najstarsze kościoły na Wawelu [w:] Chrystianizacja Polski południowej. Materiały sesji naukowej odbytej 29 czerwca 1993 roku, Kraków 1994 (Rola Krakowa w Dziejach Narodu, Nr 13), s. 99–119.
  • Teresa Rodzińska-Chorąży, Architektura kamienna jako źródło do najwcześniejszych dziejów Polski [w:] Chrystianizacja Polski południowej. Materiały sesji naukowej odbytej 29 czerwca 1993 roku, Kraków 1994 (Rola Krakowa w Dziejach Narodu, Nr 13), s. 145–151.
  • Alfred Majewski, Wawel. Dzieje i konserwacja, Warszawa 1993.
  • Zbigniew Pianowski, Z dziejów średniowiecznego Wawelu, Kraków - Wrocław 1984.
  • Janusz Firlet, Zbigniew Pianowski, Nowo odkryty kościół romański na Wawelu, „Sprawozdania Archeologiczne”, t. 31: 1979, s. 225–251.
  • Stanisław Kozieł, Badania archeologiczne w Krakowie na Wawelu w latach 1970–1976, „Sprawozdania Archeologiczne”, t. 30: 1978, s. 217–233.
  • Mieczysław Fraś, Stanisław Kozieł, Stratygrafia kulturowa w rejonie przedromańskiego kościoła B na Wawelu (Prace Komisji Archeologicznej PAN – Oddział w Krakowie, nr 17), Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1977.
  •  

    2000–2024 Grzegorz Bednarczyk

    Materiały z tej strony są objęte prawami autorskimi – zajrzyj do informacji na ten temat.