Kościół św. Sebastiana i św. Rocha (św. Fabiana i św. Sebastiana)
Kościół, początkowo pod wezwaniem św. Fabiana i św. Sebastiana, powstał z inicjatywy rajców krakowskich po 1528 r., wraz ze szpitalem przeznaczonym przede wszystkim dla chorych wenerycznie, choć gromadzącym także ofiary innych chorób zakaźnych (w szczególności podczas zaraz, których ofiary chowano tutaj na przykościelnym cmentarzu). Powstanie szpitala było bezpośrednio związane z rozpowszechnianiem się kiły, zwanej chorobą francuską – potwierdza to przywilej Zygmunta Starego z 1531 r. Stąd później powstała fraszka Adama Władysławiusza (żyjącego na przełomie XVI i XVII w.): „Szpital Sebastiana świętego w Krakowie/Mądrze go opatrzyli krakowscy panowie./W rozmaitych chorobach bądź francą zdręczony,/Który się tam dostanie, będzie uleczony./Tam izdebka, drwa wolne, jeść, pić, wysłużenia,/Tylko dać balwierzowi według przemożenia./Przeto, gdziekolwiek jesteś u nas w Polscze taki/Niedostatni, tam się bierz, będziesz zdrów wszelaki./Bóg pomóż, cny senacie, żeś takie staranie/Dla takowych uczynił i dał opatrzenie.” Chorych na kiłę leczono maścią rtęciową, wkładaniem do pieca w celu wypocenia i głodzeniem. Umieszczano tu też chorych podczas epidemii nawiedzających miasto.
Kościółek, początkowo mały i drewniany, zbudowano na wzniesieniu pośród mokradeł i stawów (w pobliżu dużego stawu zwanego Leipingerowskim, zwanego później stawem św. Sebastiana, nadanego szpitalowi jako uposażenie), często zalewanych przez Wisłę (wówczas wzniesienie stawało się wyspą), w pobliżu jednego z ówczesnych ujść Rudawy do Wisły. Zdaniem Zbigniewa Pianowskiego wzniesienie to mogło być miejscem, w którym Konrad Mazowiecki zbudował w 1246 r. gródek obronny (choć większość badaczy skłania się za inną lokalizacją). Według tradycji stąd czerpano glinę potrzebną na cegły, z których budowano kościół mariacki.
W 1623 r. wygnano tu z miasta włóczęgów i żebraków. Kościół spłonął w końcu września 1655 r. podczas obrony Krakowa przed Szwedami. Odbudowano go przed 1677 r. (nadal pozostał drewniany). Był wówczas niewielkim budynkiem jednonawowym, ze zwężonym prezbiterium, zakończonym wielobocznie. Otoczony był wieńcem drzew na wzgórzu. Szpital znajdował się na sąsiednim wzniesieniu, do kościoła prowadził most. Według Ambrożego Grabowskiego miał tu odbywać się coroczny odpust („drugi Emaus”) w pierwszą niedzielę po Wielkanocy. W maju 1793 r. kościół został zniszczony przez huragan i zamknięty (jego wyposażenie przeniesiono do pobliskiego kościoła św. Gertrudy). Szpital jeszcze funkcjonował, choć był w bardzo złym stanie, panował tam brud, a chorzy, aby przeżyć, musieli żebrać w mieście. Ostatecznie zamknięto go w 1821 r., a chorych przeniesiono do szpitala Św. Ducha.
Pozostałością po kościele jest nazwa ulicy św. Sebastiana, wytyczonej w latach 70. XIX w. na osuszonym już wówczas terenie, zwanym Łąką św. Sebastiana. Przebiega ona w pobliżu miejsca, gdzie stał niegdyś kościół (w pobliżu skrzyżowania ul. św. Sebastiana z ul. Bogusławskiego, być może na terenie posesji przy ul. św. Sebastiana 10). Późnobarokowa kapliczka znajdująca się obecnie na Plantach przy ul. Gertrudy (obok hotelu „Royal”) jest prawdopodobnie przerobioną latarnią umarłych sprzed szpitala św. Sebastiana.
|
|
kościół św. Sebastiana i Rocha (na pomarańczowo) na Planie Kołłątajowskim z 1785 r., szpital zapewne w budynku po lewej; poniżej Łąka św. Sebastiana, po prawej mury miejskie ( Stare mapy Krakowa i okolic) |
dawna latarnia umarłych prawdopodobnie sprzed kościoła św. Sebastiana, przerobiona i przestawiona na miejsce przy ul. Św. Gertrudy |
|
|
ulica św. Sebastiana |
|
Bibliografia
Andrzej Haratym, Kraków (z miastami Kazimierzem i Kleparzem oraz przedmieściami i najbliższą okolicą) [w:] Mirosław Nagielski, Krzysztof Kossarzecki, Łukasz Przybyłek, Andrzej Haratym, Zniszczenia szwedzkie na terenie Korony w okresie potopu 1655–1660, Warszawa 2015, s. 325–373.
Zdzisław Gajda, Przewodnik po Krakowie dla medyków czyli Kraków medyczny w aspekcie historycznym, Kraków 2015.
Jan Kracik, Michał Rożek, Hultaje, złoczycy, wszetecznice w dawnym Krakowie, Kraków 2010.
Jacek Laberschek, Rozwój przestrzenny krakowskiego zespołu osadniczego extra muros XIII–XVIII w. [w:] Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, red. J. Wyrozumski, Kraków 2007 (Biblioteka Krakowska, nr 150), s. 297–354.
Bogusław Krasnowolski, Lokacje i rozwój Krakowa, Kazimierza i Okołu. Problematyka rozwiązań urbanistycznych [w:] Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, red. J. Wyrozumski, Kraków 2007 (Biblioteka Krakowska, nr 150), s. 355–426.
Nieruchomości miasta Krakowa w czasach Sejmu Czteroletniego. Opis z 1792 roku, wyd. Kamila Follprecht, Kraków 2007.
Michał Rożek, Urbs celeberrima. Przewodnik po zabytkach Krakowa, Kraków 2006.
Iwona Kęder, Wojciech Kęder, Kościoły nieistniejące [w:] Encyklopedia Krakowa, Warszawa-Kraków 2000, s. 451.
Latarnie umarłych [w:] Encyklopedia Krakowa, Warszawa-Kraków 2000, s. 537.
Szpitale [w:] Encyklopedia Krakowa, Warszawa-Kraków 2000, s. 960.
Świętego Sebastiana, ulica [w:] Encyklopedia Krakowa, Warszawa-Kraków 2000, s. 972.
Dzieje Krakowa, red. Janina Bieniarzówna, Jan Marian Małecki, t. II: Janina Bieniarzówna, Jan Marian Małecki, Kraków w wiekach XVI–XVIII, Kraków 1994.
Zbigniew Pianowski, Wawel obronny. Zarys przemian fortyfikacji grodu i zamku krakowskiego w. IX–XIX, Kraków 1991.
Jerzy Wiśniewski, Brzeg zw. też przed Nową Bramą [w:] Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, tom V: Małopolska – województwo krakowskie, część I, zesz. 2, opr. Zofia Leszczyńska-Skrętowa, Franciszek Sikora, Jerzy Wiśniewski, przy współpracy Jacka Laberscheka, Wrocław 1985, s. 228–....
Michał Rożek, Nie istniejące kościoły Krakowa, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej”, 1983 (R. 33), s. 95–120.
Stefan Świszczowski, Miasto Kazimierz pod Wawelem, Kraków 1981.
Danuta Rederowa, Studia nad wewnętrznymi dziejami Krakowa porozbiorowego (1796–1809). Część I: Zagadnienia urbanistyczne, „Rocznik Krakowski”, t. 34: 1957, z. 2, s. 62–178.
Stanisław Tomkowicz, Klasztor szpitalny św. Jadwigi, „Rocznik Krakowski”, t. 22: 1929, s. 59–79.
Stanisław Tomkowicz, Ulice i place Krakowa w ciągu dziejów. Ich nazwy i zmiany postaci, Kraków 1926 (Biblioteka Krakowska, nr 63–64).
Leon Wachholz, Szpitale krakowskie 1220–1920, cz. 1 (Biblioteka Krakowska, nr 59), Kraków 1921.
Eugeniusz Barwiński, Kraków na początku XIX wieku, „Rocznik Krakowski”, t. 18: 1919, s. 30–49.
Ambroży Grabowski, Wspomnienia Ambrożego Grabowskiego, wyd. Stanisław Estreicher, t. I, Kraków 1909 (Biblioteka Krakowska, nr 40).
Ludwik Sikora, Szwedzi i Siedmiogrodzianie w Krakowie od 1655 do 1657 roku, Kraków 1908 (Biblioteka Krakowska, nr 39).
Stanisław Tomkowicz, Kołłątajowski plan Krakowa z r. 1785, „Rocznik Krakowski”, t. 9: 1907, s. 149–176.
Władysław Łuszczkiewicz, Najstarszy Kraków na podstawie badania dawnej topografii, „Rocznik Krakowski”, t. 2: 1899, s. 1–28.
Władysław Łuszczkiewicz, Stare cmentarze krakowskie, ich zabytki sztuki i obyczaju kościelnego, „Rocznik Krakowski”, t. 1: 1898, s. 9–36.
Piotr Jacek (Hiacynt) Pruszcz, Kleynoty stołecznego miástá Krakowa, albo koscioły, y co w nich iest widzenia godnego y znácznego, przez Piotra Hiacyntha Prvszcza, krotko opisane, Powtornie záś z pilnośćią przeyźrzáne, y do druku z additámentem nowych Kośćiołow y Relikwii S. podane, z pozwoleniem Zwierzchnośći Duchowney, Kraków 1745.
Przewodnik abo kościołów krakowskich krótkie opisanie wydany w 1603 z widokami Krakowa, którego już nie ma, opr. Justyna Kiliańczyk-Zięba, Kraków 2002.
2000–2025 Grzegorz Bednarczyk
Materiały z tej strony są objęte prawami autorskimi – zajrzyj do informacji na ten temat.
|
