Stare Miasto

W początkach historycznych dziejów Krakowa dzisiejsze Stare Miasto miało niejednorodny charakter. Jego część, skupiona wokół kościoła św. Andrzeja (Okół) stanowiła podgrodzie pod Wawelem. Ten ośrodek osadniczy otoczony był umocnieniami – zamykały one Okół w obrębie dzisiejszej południowej części Starego Miasta, na północy sięgając obecnej ul. Poselskiej. Poza obrębem Okołu porozrzucane były luźne skupiska osadnicze, bez charakteru obronnego, z których najważniejszym była początkowo osada targowa pod wałami Okołu skupiona wokół dzisiejszego pl. Dominikańskiego i pl. Wszystkich Świętych, która stopniowo nabierała charakteru miejskiego.

Zręby pod dzisiejszy kształt miasta położył w 1257 r. Bolesław Wstydliwy – przeprowadzona wówczas przez niego lokacja znacznie rozszerzyła obszar Krakowa (nie sięgając jednak jeszcze dzisiejszych Plant), a jego centrum znalazło się na północ od ówczesnej osady targowej, przy kościele mariackim, którego budowę rozpoczęto kilkadziesiąt lat wcześniej. Obszar miasta dość szybko poszerzono – przy budowie murów obronnych w końcu XIII w., a w XIV w. włączono też do niego Okół.

W królewskim, stołecznym mieście, które prężnie się rozwijało, przybywało też kościołów. W szczególności pojawiały się liczne kościoły zakonne – każde liczące się w kraju zgromadzenie pragnęło mieć swoją placówkę również w stolicy, zakony myślące o rozszerzeniu swej działalności na Polskę myślały w pierwszym rzędzie o Krakowie, wreszcie wiele podkrakowskich zgromadzeń pragnęło mieć schronienie w obrębie murów miejskich na wypadek zagrożenia... Liczba kościołów była tak ogromna, że rada miejska w XVII w. protestowała przeciwko budowie następnych, choć to przecież czasy sukcesów kontrreformacji. W 1624 r. Krakowianie zdołali uzyskać dekret Zygmunta III Wazy, który miał zahamować ten proces, tymczasem największa fala nowych fundacji kościelnych miała miejsce po tej dacie. W 1668 r. ponad 30% posesji i ponad 50% powierzchni miasta należało do Kościoła i uniwersytetu. W początku XVIII w. na niewielkim przecież terenie (tylko w obrębie murów miejskich) istniało ponad 30 kościołów (średnio 1 kościół na mniej więcej 2 hektary, czyli 0,02 km²)!

Taki stan rzeczy nie mógł się jednak utrzymać wskutek upadku znaczenia miasta oraz przemian społecznych i obyczajowych. Na przełomie XVIII i XIX w. część z kościołów skasowano – wobec nadmiaru świątyń nie starczyło funduszy na ich utrzymanie i niezbędne remonty, ba, nie starczyło wiernych by ich odwiedzali, a niekiedy nawet zakonników. Akcję porządkową w tym zakresie rozpoczął prymas Michał Poniatowski, kontynuowały ją władze austriackie oraz miejskie. Część kościołów przebudowano, z kolei na miejscu innych powstały place miejskie – Szczepański, Wszystkich Świętych, św. Marii Magdaleny. Ostatnia ze zniesionych na terenie Starego Miasta świątyń, kościół św. Ducha, zburzona została w końcu XIX w. w atmosferze skandalu, w związku z budową nowego teatru miejskiego.

Stare Miasto, widok od północnego zachodu, panorama Krakowa M. Meriana, 1619 r. (Krakowski lamus historyczny)

2000–2025 Grzegorz Bednarczyk

Materiały z tej strony są objęte prawami autorskimi – zajrzyj do informacji na ten temat.