Wawel

Wzgórze wawelskie, górujące nad korytem Wisły, na przełomie pierwszego i drugiego tysiąclecia stanowiło główny ośrodek osadniczy na terenie dzisiejszego Krakowa. Gród, otoczony umocnieniami drewniano-ziemnymi, obejmował zarówno siedzibę władz (kościelnych i państwowych) we wschodniej czy północno-wschodniej części wzgórza, jak i część „mieszkalną” – na pozostałej jego powierzchni. Dzisiaj na Wawelu podziwiać możemy tylko jedną świątynię (katedrę św. Stanisława i św. Wacława), lecz tu znajduje się także wiele reliktów kościołów, które do naszych czasów nie dotrwały. Tutaj, przy siedzibie książęcej i biskupiej obok katedry istniały kościoły pełniące funkcje kaplic pałacowych, być może baptysterium czy pierwsza siedziba benedyktynów w Krakowie. Część mniejszych świątyń mogła być przeznaczona dla posługi duszpasterskiej mieszkającej na wzgórzu ludności lub towarzyszyła dworom możnowładców. Najstarsze z nich powstały zapewne na przełomie X i XI w. (a być może wcześniej, za panowania czeskiego).

Z biegiem czasu charakter oficjalny i reprezentacyjny wzgórza coraz bardziej dominował – malała więc ilość jego mieszkańców. Budowa nowych fortyfikacji w XIII w. spowodowała zniszczenie części świątyń. Pozostałe traciły na znaczeniu wobec dominującej pozycji katedry i z czasem również zostały przebudowane czy usunięte: dwie kaplice pałacowe zniesiono podczas przebudowy zamku wawelskiego na przełomie XV i XVI w. Ostatnie z nich zostały rozebrane w ramach porządkowania dziedzińca wewnętrznego Wawelu przez Austriaków na początku XIX w. – by mógł powstać plac ćwiczeń dla stacjonującego tutaj krakowskiego garnizonu.

Sto lat później, w 1908 r. Zygmunt Hendel odkrył pod Pawilonem Gotyckim pałacu królewskiego relikty murów romańskich, które uznał za pozostałości kościoła. Pomylił się, lecz kolejne badania już wkrótce przyniosły odkrycie reliktów faktycznych budowli sakralnych, kościoła św. Gereona i rotundy św. Feliksa i św. Adaukta (którą Adolf Szyszko-Bohusz zrekonstruował). Kolejne badania archeologiczne pozwoliły na odkrycie następnych reliktów świątyń, w części całkiem już zapomnianych, których wezwań, przeznaczenia i losu często musimy się dzisiaj domyślać. Tutaj opisane zostały obiekty, którym funkcję sakralną przypisuje się bez wątpliwości, lub występowały z taką funkcją w literaturze przez dłuższy czas. Na marginesie można wskazać, że pojawiały się także teorie wiążące inne budowle z taką funkcją – np. tajemniczą budowlę czworokątną spod dziedzińca pałacowego próbowano utożsamiać z kaplicą czy baptysterium...

Wawel (zaznaczony m.in. kościół św. Michała), widok od północnego zachodu, panorama Krakowa M. Meriana, 1619 r. (Krakowski lamus historyczny)

2000–2024 Grzegorz Bednarczyk

Materiały z tej strony są objęte prawami autorskimi – zajrzyj do informacji na ten temat.