Nieistniejące kościoły Krakowa



Kościół Wszystkich Świętych

Kościół ten został zbudowany w pierwszej połowie XIII w. lub na przełomie XII i XIII w. na terenie dzisiejszego placu Wszystkich Świętych, w centrum ówczesnej przedlokacyjnej jeszcze osady targowej przylegającej od północy do Okołu (zdaniem niektórych badaczy mogącej stanowić ośrodek pierwszej lokacji Krakowa, ok. 1220 r.). Pierwsza wzmianka o nim znajduje się w powstałym ok. 1250–1260 r. tzw. „żywocie większym” św. Stanisława pióra Wincentego z Kielczy i dotyczy uzdrowienia przez biskupa Stanisława opętanego młodzieńca, który był przywiązany przed tym kościołem. Z 1386 r. pochodzi informacja o tym, że fundatorem był rycerz Jakub Bobola, co potwierdził Jan Długosz, który twierdził, że ten przodek Leliwitów przybył z Nadrenii. Zdaniem Klemensa Bąkowskiego potwierdzenia, że kościół jest fundacją rycerską lub możnowładczą, można szukać w strukturze jego uposażenia (m.in. drobne posiadłości na północ od Białego Kościoła, liczne domy w okolicy kościoła, dochody z gruntu w Przegorzałach, pasieka koło Bielan, las między Kostrzem a Tyńcem). Z kolei wskazówką zdającą się potwierdzać osobę Boboli jako fundatora jest późniejszy spór o prawo patronatu nad kościołem między możnymi Leliwitami z Melsztyna i Tarnowa a przedstawicielami biedniejszej linii tego rodu.

Kościół ten był jednym z kościołów parafialnych Krakowa (parafia jest wymieniona w limitacji parafii z początku XIV w. jako jedna z czterech miejskich parafii), jego parafia obejmowała kwartał grodzki (południową część miasta, w tym Okół), później dołączono do niej także Stradom i różne osady i jurydyki podwawelskie. Być może parafia tutejsza powstała wskutek oddania wcześniejszego kościoła parafialnego św. Trójcy dominikanom w 1222 r. (istnieją hipotezy, że stało się tak wskutek nieukończenia budowy kościoła mariackiego lub że parafia mariacka miała obejmować ludność niemiecką, a tutejsza – ludność polską miasta). W źródłach pojawia się równolegle dwóch proboszczy parafii, co zapewne wynika z wymienionego wyżej sporu o prawo patronatu pomiędzy dwoma gałęziami rodu Leliwitów. W 1589 r. prawo patronatu nad świątynią możni Leliwici oddali Akademii Krakowskiej; odtąd probostwo było obsadzane przez jej członków (m.in. przez 16-krotnego rektora Akademii Marcina z Pilzna czy Feliksa Jarońskiego); rektorem tutejszej szkoły był m.in. Jan Brożek.

Nie znamy romańskich reliktów pierwotnego kościoła. Piotr Hiacynt Pruszcz wspomina, że kościół był „wprzód drewniany”, jednak podczas badań archeologicznych w latach 80. XX w. odnaleziono w murach kościoła materiał romański (prawdopodobnie użyty wtórnie, być może z rozbiórki wcześniej stojącego na tym miejscu kościoła), a także resztki płytek romańskich. W 1305 r. kościół miał zostać zniszczony podczas pożaru. Kościół gotycki, znany z licznych opisów, był świątynią orientowaną, zbudowano go najpewniej w pierwszej połowie XIV w. Składał się z dwunawowej hali (wspartej na dwóch filarach, na planie zbliżonym do kwadratu) oraz węższego prezbiterium zamkniętego wieloboczną apsydą. Kościół opięty był skarpami, fasadę wieńczył trójkątny szczyt z blendami. Od południa przylegała do kościoła kaplica (już w końcu XV w. nazywana „starą”), zaś od północy do prezbiterium przylegała zakrystia i skarbiec. Przy kościele był cmentarz parafialny, otoczony murem (zamknięto go w ostatnich latach XVIII w.; jeden z odnalezionych pochówków był przecięty przez mur nawy, co stanowi jeden z dowodów, że cmentarz – a zatem pewnie i kościół – istniał przed budową gotyckiej świątyni).

U Jana Długosza oraz Macieja Miechowity pojawia się legenda wiążąca kościół Wszystkich Świętych z powstaniem kościoła Bożego Ciała na Kazimierzu. Mianowicie z kościoła Wszystkich Świętych w 1347 r. miano ukraść monstrancję z hostią, którą złodzieje – przekonawszy się, że nie jest wykonana ze złota – mieli porzucić na bagnach w pobliżu wsi Bawół. Blask bijący od hostii miał pozwolić ją odnaleźć, a król Kazimierz Wielki miał w tym miejscu wznieść kościół Bożego Ciała. Legenda ta jednak zawiera bardzo wiele nieścisłości, krytyce poddał ją Jerzy Wyrozumski.

W 1490 r. kościół Wszystkich Świętych podniesiono do rangi kolegiaty. Przy tej okazji zrezygnowano z podwójnego probostwa – dotychczasowi dwaj proboszczowie objęli funkcje prepozyta oraz dziekana kapituły kolegiackiej, a kanonikami zostali wcześniejsi altaryści. W tym okresie także Maciej Miechowita ufundował budynek murowanej szkoły przy kościele (szkoła istniała z pewnością już wcześniej, najstarsza znana wzmianka świadcząca o jej istnieniu pochodzi z 1375 r.). W źródłach pojawiają się ślady licznych awantur, w które byli zaangażowani jej uczniowie; najgłośniejszy z nich był tumult z 1549 r., który doprowadził do opuszczenia miasta przez liczną młodzież szkolną (zdarzenie to stało się tematem jednego z obrazów Jana Matejki, „Wyjście żaków z Krakowa w roku 1549”).

W 1591 r. dobudowano od południowej strony prezbiterium pięciokondygnacjową wieżę (na planie kwadratu, z uskokowo zwężającymi się piętrami; w jej przyziemiu urządzono drugą zakrystię). W początku XVII w. biskup Piotr Tylicki zorganizował tutaj dwa synody diecezjalne. W 1676 r. przeprowadzono prace restauracyjne, polegające na wzmocnieniu murów kościoła (dodano skarpy wewnętrzne). Dodawano stopniowo liczne ołtarze, obecne w opisach w aktach wizytacji biskupich. W 1703 r. huragan zniszczył hełm wieży (odrestaurowano ją dopiero w 1775 r., dodano wówczas hełm barokowy). W 1711 r. usunięto filary dzielące dwie nawy i zmieniono sklepienie w powstałej w ten sposób jednej nawie na kolebkowe (w prezbiterium pozostało gotyckie), a w 1763 r. Walenty Jankowski sporządził polichromię (przedstawiała sceny z życia Chrystusa oraz z dziejów kościoła). W XVIII w. połączono też gankiem na arkadzie kościół (od strony zachodniej fasady) z domem kolegiackim.

Mimo wspomnianych prac restauracyjnych, w końcu XVIII w. kościół zaczął niszczeć. W 1796 r. zlikwidowano mur wokół kościoła i zamkniętego wówczas cmentarza parafialnego w celu poszerzenia drogi (zmarłych z parafii chowano wówczas na cmentarzu przy kościele św. Piotra Małego na Garbarach). W 1797 r. komisja nadworna rozważała zburzenie świątyni w celu uzyskania miejsca na niemiecki teatr w Krakowie (po odmowie udostępnienia na ten cel sali w ratuszu) – powodami miał być kiepski stan kościoła, możliwość przeniesienia parafii do którejś z pobliskich świątyń, wreszcie położenie w południowej części miasta, blisko siedzib austriackich urzędników. Projekt został zaakceptowany, ale ostatecznie niezrealizowany.

Kościół został uchroniony przez zniszczeniem jednak tylko na krótki czas. Ok. 1820 r. ze względu na bezpieczeństwo wiernych nabożeństwa parafialne przeniesiono do kościoła franciszkanów, a w 1830 r. do odnowionego kościoła św. Piotra i św. Pawła (gdzie parafia Wszystkich Świętych funkcjonuje do dzisiaj). W 1834 r. urządzono licytację sprzętów, a budynki kościelne, zakupione przez Senat Wolnego Miasta Krakowa, rozebrano w latach 1835–1838. Dłużej istniała tylko wieża, zburzona w latach 1841–1842. Materiału z rozbiórki, jak wspomina Ambroży Grabowski, użyto m.in. na budowę muru powiększanego wówczas Cmentarza Rakowickiego (tam też przeniesiono kości wydobyte z cmentarza kościelnego przy rozbiórce świątyni).

Na miejscu zburzonego kościoła i przyległych doń zabudowań powstał plac, który nazwano placem Wszystkich Świętych. Objął on miejsce po wyburzonych budowlach, uliczkę biegnącą niegdyś wzdłuż muru kościelnego od ul. Grodzkiej do kościoła franciszkanów i mały placyk przy prezbiterium kościoła franciszkanów dawniej zwany Psim Rynkiem. Wyposażenie kościoła posłużyło innym świątyniom, wiele jego elementów trafiło do krakowskiego kościoła św. Piotra i św. Pawła (m.in. chrzcielnica z 1528 r., ołtarz Wszystkich Świętych z ołtarza głównego, namalowany przez Łukasza Orłowskiego z 1763 r.). Ponadto ołtarze trafiły do konsekrowanego wówczas pierwotnego kościoła parafialnego w Podgórzu, kościoła w Jaworznie oraz kościoła św. Wincentego w podkrakowskim (wówczas) Pleszowie, a barokowy portal do kościoła w Czernichowie; jeden z obrazów trafił do kościoła w Liszkach. Kościoły w Jaworznie i Czernichowie pozyskały także tutejsze dzwony. Epitafia umieszczono w innych krakowskich świątyniach (św. Anny, św. Mikołaja, św. Piotra i św. Pawła, karmelitów na Piasku). Piękne obramienie okienne z probostwa wykorzystano w fasadzie Collegium Maius od strony ul. Jagiellońskiej podczas jego przebudowy w XIX w.

kościół Wszystkich Świętych (wraz z sąsiednimi kościołami dominikanów i franciszkanów), widok od północnego zachodu, panorama Krakowa M. Meriana, 1619 r.
kościół Wszystkich Świętych (pod 23), widok od północnego zachodu, miedzioryt Ch. Haffnera, 1750 r.
kościół Wszystkich Świętych (wraz z sąsiednimi kościołami dominikanów i franciszkanów), widok od północnego zachodu, panorama Krakowa M. Meriana, 1619 r. (Krakowski lamus historyczny)
kościół Wszystkich Świętych (pod 23), widok od północnego zachodu, miedzioryt Ch. Haffnera, 1750 r. (Krakowski lamus historyczny)
kościół Wszystkich Świętych od północnego wschodu, obraz T. Stachowicza, XIX w.
kościół Wszystkich Świętych od północnego wschodu, autor nieznany, ok. 1836 r.
kościół Wszystkich Świętych od północnego wschodu, obraz T. Stachowicza, XIX w. („Kraków”, nr 27: styczeń 2007, s. 28)
kościół Wszystkich Świętych od północnego wschodu, autor nieznany, ok. 1836 r. (ze zbiorów Muzeum Historycznego Miasta Krakowa)
kościół Wszystkich Świętych od północnego wschodu, akwarela B. Gąsiorowskiego, ok. 1836 r.
kościół Wszystkich Świętych od północnego zachodu, akwarela B. Gąsiorowskiego, XIX w.
kościół Wszystkich Świętych od północnego wschodu, akwarela B. Gąsiorowskiego, ok. 1836 r. (ze zbiorów Muzeum Historycznego Miasta Krakowa)
kościół Wszystkich Świętych od północnego zachodu, akwarela B. Gąsiorowskiego, XIX w. (Archiwum Narodowe w Krakowie)
kościół Wszystkich Świętych, rys. J. Brodowskiego, ok. 1836 r.
kościół Wszystkich Świętych, rys. J. Brodowskiego, 1835 r.
kościół Wszystkich Świętych, rys. J. Brodowskiego, ok. 1836 r. (ze zbiorów Muzeum Historycznego Miasta Krakowa)
kościół Wszystkich Świętych, rys. J. Brodowskiego, 1835 r. (ze zbiorów Muzeum Historycznego Miasta Krakowa)
kościół Wszystkich Świętych, miedzioryt Kielesińskiego
kościół Wszystkich Świętych od wschodu, rys. J. Brodowskiego, 1819 r.
kościół Wszystkich Świętych, miedzioryt Kielesińskiego (Wspomnienia Ambrożego Grabowskiego, wyd. Stanisław Estreicher, s. 214/215)
kościół Wszystkich Świętych od wschodu, rys. J. Brodowskiego, 1819 r. (ze zbiorów Muzeum Historycznego Miasta Krakowa)
dzwonnica kościoła Wszystkich Świętych, w tle kościół dominikanów, litografia Lauvegne, 1840 r.
kościół Wszystkich Świętych, rys. B. Gąsiorowskiego
dzwonnica kościoła Wszystkich Świętych, w tle kościół dominikanów, litografia Lauvegne, 1840 r. (ze zbiorów Muzeum Historycznego Miasta Krakowa)
kościół Wszystkich Świętych, rys. B. Gąsiorowskiego (ze zbiorów Archiwum Narodowego w Krakowie)
dzwonnica kościoła Wszystkich Świętych, rys. J. Brodowskiego, 1835 r.
model kościoła Wszystkich Świętych na pl. Wszystkich Świętych, widok od północnego wschodu
model kościoła Wszystkich Świętych na pl. Wszystkich Świętych, widok od północnego wschodu
model kościoła Wszystkich Świętych na pl. Wszystkich Świętych, widok od południa
kościół Wszystkich Świętych na makiecie XV-wiecznego Krakowa w Podziemiach Rynku Głównego w Krakowie, widok od wschodu
model kościoła Wszystkich Świętych na pl. Wszystkich Świętych, widok od południa
kościół Wszystkich Świętych na makiecie XV-wiecznego Krakowa w Podziemiach Rynku Głównego w Krakowie, widok od wschodu
kościół Wszystkich Świętych na makiecie XV-wiecznego Krakowa w Podziemiach Rynku Głównego w Krakowie, widok od południa
fresk ze sceną kazania na górze z kościoła Wszystkich Świętych, rys. J. Brodowskiego, 1836 r.
kościół Wszystkich Świętych na makiecie XV-wiecznego Krakowa w Podziemiach Rynku Głównego w Krakowie, widok od południa
fresk ze sceną kazania na górze z kościoła Wszystkich Świętych, rys. J. Brodowskiego, 1836 r. (ze zbiorów Muzeum Historycznego Miasta Krakowa)
fresk ze sceną synodu biskupów krakowskich z kościoła Wszystkich Świętych, rys. J. Brodowskiego, 1836 r.
posąg Jakuba Boboli w kościele Wszystkich Świętych, akwarela B. Gąsiorowskiego, 1. połowa XIX w.
fresk ze sceną synodu biskupów krakowskich z kościoła Wszystkich Świętych, rys. J. Brodowskiego, 1836 r. (ze zbiorów Muzeum Historycznego Miasta Krakowa)
posąg Jakuba Boboli w kościele Wszystkich Świętych, akwarela B. Gąsiorowskiego, 1. połowa XIX w. (ze zbiorów Muzeum Historycznego Miasta Krakowa)
obraz Łukasza Orłowskiego z 1763 r. przedstawiający Wszystkich Świętych z ołtarza głównego kościoła Wszystkich Świętych, obecnie na południowej ścianie prezbiterium kościoła św. Piotra i Pawła
XV-wieczny obraz Madonny z ołtarza Zwiastowania NMP w kościele Wszystkich Świętych, obecnie na filarze wspierającym kopułę w kościele św. Piotra i Pawła
obraz Łukasza Orłowskiego z 1763 r. przedstawiający Wszystkich Świętych z ołtarza głównego kościoła Wszystkich Świętych, obecnie na południowej ścianie prezbiterium kościoła św. Piotra i Pawła
XV-wieczny obraz Madonny z ołtarza Zwiastowania NMP w kościele Wszystkich Świętych, obecnie na filarze wspierającym kopułę w kościele św. Piotra i Pawła
fragment brązowej chrzcielnicy z 1528 r. z kościoła Wszystkich Świętych, obecnie w kościele św. Piotra i Pawła
brązowa chrzcielnica z 1528 r. z kościoła Wszystkich Świętych, obecnie w kościele św. Piotra i Pawła
fragment brązowej chrzcielnicy z 1528 r. z kościoła Wszystkich Świętych, obecnie w kościele św. Piotra i Pawła
brązowa chrzcielnica z 1528 r. z kościoła Wszystkich Świętych, obecnie w kościele św. Piotra i Pawła
epitafium doktora UJ Hiacynta Tomaszewicza (zm. 1632), pierwotnie w północnej nawie kościoła Wszystkich Świętych, obecnie na fasadzie kościoła św. Mikołaja
epitafium doktora UJ Hiacynta Tomaszewicza (zm. 1632), pierwotnie w północnej nawie kościoła Wszystkich Świętych, obecnie na fasadzie kościoła św. Mikołaja
napis z chrzcielnicy z kościoła Wszystkich Świętych (Teofil Żebrawski, O kościołach ubyłych w Krakowie, tabl. II)
epitafium doktora UJ Hiacynta Tomaszewicza (zm. 1632), pierwotnie w północnej nawie kościoła Wszystkich Świętych, obecnie na fasadzie kościoła św. Mikołaja
epitafium profesora i kanonika Stanisława Czaplica (zm. 1648), pierwotnie w południowej nawie kościoła Wszystkich Świętych, obecnie na ścianie klasztoru karmelitów na Piasku, przy furcie
główny portal kościoła karmelitów na Piasku, po obu jego stronach epitafia przeniesione z kościoła Wszystkich Świętych: po lewej dziekana kościoła Alberta Kownackiego (zm. 1622), po prawej kanonika Tomasza Swinarskiego (zm. 1641)
epitafium profesora i kanonika Stanisława Czaplica (zm. 1648), pierwotnie w południowej nawie kościoła Wszystkich Świętych, obecnie na ścianie klasztoru karmelitów na Piasku, przy furcie
główny portal kościoła karmelitów na Piasku, po obu jego stronach epitafia przeniesione z kościoła Wszystkich Świętych: po lewej dziekana kościoła Alberta Kownackiego (zm. 1622), po prawej kanonika Tomasza Swinarskiego (zm. 1641)
epitafium doktora teologii i proboszcza parafii Wszystkich Świętych Wincentego Smacznińskiego (zm. 1804), pierwotnie w północnej nawie kościoła Wszystkich Świętych, obecnie na zachodniej, zewnętrznej ścianie kościoła św. Anny
epitafium Jana Grabowskiego (zm. 1655), pierwotnie w południowej nawie kościoła Wszystkich Świętych, obecnie na zewnętrznej ścianie prezbiterium kościoła św. Anny
epitafium doktora teologii i proboszcza parafii Wszystkich Świętych Wincentego Smacznińskiego (zm. 1804), pierwotnie w północnej nawie kościoła Wszystkich Świętych, obecnie na zachodniej, zewnętrznej ścianie kościoła św. Anny
epitafium Jana Grabowskiego (zm. 1655), pierwotnie w południowej nawie kościoła Wszystkich Świętych, obecnie na zewnętrznej ścianie prezbiterium kościoła św. Anny
epitafium kanonika Samuela Formankowicza (zm. 1692), pierwotnie nad wyjściem z prezbiterium do zakrystii kościoła Wszystkich Świętych, obecnie na zewnętrznej ścianie prezbiterium kościoła św. Anny
epitafium kanonika Marcina Łaskawskiego (zm. 1757), pierwotnie w południowej nawie kościoła Wszystkich Świętych, obecnie w kaplicy Męki Pańskiej w kościele św. Piotra i Pawła
epitafium kanonika Samuela Formankowicza (zm. 1692), pierwotnie nad wyjściem z prezbiterium do zakrystii kościoła Wszystkich Świętych, obecnie na zewnętrznej ścianie prezbiterium kościoła św. Anny
epitafium kanonika Marcina Łaskawskiego (zm. 1757), pierwotnie w południowej nawie kościoła Wszystkich Świętych, obecnie w kaplicy Męki Pańskiej w kościele św. Piotra i Pawła
epitafium profesora UJ Kazimierza Jarmundowicza (zm. 1762), pierwotnie na północnej ścianie kościoła Wszystkich Świętych, obecnie w południowej nawie kościoła św. Piotra i Pawła
wnętrze kościoła św. Wincentego w Pleszowie, którego część wyposażenia (posadzka, ołtarze) pochodzi z kościoła Wszystkich Świętych
epitafium profesora UJ Kazimierza Jarmundowicza (zm. 1762), pierwotnie na północnej ścianie kościoła Wszystkich Świętych, obecnie w południowej nawie kościoła św. Piotra i Pawła
wnętrze kościoła św. Wincentego w Pleszowie, którego część wyposażenia (posadzka, ołtarze) pochodzi z kościoła Wszystkich Świętych
okno z dawnego probostwa Wszystkich Świętych, obecnie w ścianie Collegium Maius od strony ul. Jagiellońskiej
kościół Wszystkich Świętych (na pomarańczowo) na Planie Kołłątajowskim z 1785 r.
okno z dawnego probostwa Wszystkich Świętych, obecnie w ścianie Collegium Maius od strony ul. Jagiellońskiej
kościół Wszystkich Świętych (na pomarańczowo) na Planie Kołłątajowskim z 1785 r., wokół cmentarz, w sąsiedztwie m.in. probostwo i szkoła; Psi Rynek to obecna ul. Franciszkańska, ulica Szeroka to ul. Dominikańska (Stare mapy Krakowa i okolic)
pl. Wszystkich Świętych, widok od wschodu, po lewej pawilon Wyspiański 2000, po prawej Pałac Wielopolskich
pl. Wszystkich Świętych, widok od wschodu, po lewej pawilon „Wyspiański 2000”, po prawej Pałac Wielopolskich

Bibliografia

  • Katarzyna Walczak, Klejnot miasta zaginiony. Zarys dziejów krakowskiego kościoła Wszystkich Świętych do końca XVI wieku, „Folia Historica Cracoviensa”, t. XIX: 2013, s. 133–158.
  • Dariusz Niemiec, Archeologia w badaniach nad średniowiecznymi miastami Ziemi Krakowskiej (mszps, praca doktorska w Instytucie Archeologii UJ, Kraków 2009).
  • Waldemar Komorowski, Kamila Follprecht, Rozwój urbanistyczno-architektoniczny Krakowa intra muros w czasach nowożytnych [w:] Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, red. J. Wyrozumski, Kraków 2007 (Biblioteka Krakowska, nr 150), s. 189–295.
  • Michał Rożek, Urbs celeberrima. Przewodnik po zabytkach Krakowa, Kraków 2006.
  • Karolina Grodziska, Dwieście lat krakowskiej nekropolii [w:] Cmentarz Rakowicki w Krakowie, Kraków 2003 („Krakowska Teka Konserwatorska”, t. III), s. 11–42.
  • Marian Myszka, Dawne cmentarze Krakowa w świetle badań archeologicznych [w:] Cmentarz Rakowicki w Krakowie („Krakowska Teka Konserwatorska”, t. III), Kraków 2003, s. 121–143.
  • Jan Krukowski, Szkolnictwo parafialne Krakowa w XVII wieku, Kraków 2001 (Prace Monograficzne Akademii Pedagogicznej im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, nr 319).
  • Iwona Kęder, Wojciech Kęder, Kościoły nieistniejące [w:] Encyklopedia Krakowa, Warszawa-Kraków 2000, s. 450–451.
  • Wszystkich Świętych, plac [w:] Encyklopedia Krakowa, Warszawa-Kraków 2000, s. 1068.
  • Dzieje Krakowa, red. Janina Bieniarzówna, Jan Marian Małecki, t. II: Janina Bieniarzówna, Jan Marian Małecki, Kraków w wiekach XVI–XVIII, Kraków 1994.
  • Dzieje Krakowa, red. Janina Bieniarzówna, Jan Marian Małecki, t. III: Janina Bieniarzówna, Jan Marian Małecki, Kraków w latach 1796–1918, Kraków 1994.
  • Dzieje Krakowa, red. Janina Bieniarzówna, Jan Marian Małecki, t. I: Jerzy Wyrozumski, Kraków do schyłku wieków średnich, Kraków 1992.
  • Anna Zeńczak, Ikonografia placu Dominikańskiego w Krakowie. Przemiany wyglądu placu w XIX i początkach XX wieku, „Rocznik Krakowski”, t. LV: 1989, s. 127–142.
  • Jan Krukowski, Z dziejów szkolnictwa parafialnego Krakowa w okresie odrodzenia, Kraków 1986 (Prace Monograficzne Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie, t. 74).
  • Michał Rożek, Nie istniejące kościoły Krakowa, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej”, 1983 (R. 33), s. 95–120.
  • Maria Borowiejska-Birkenmajerowa, Kształt średniowiecznego Krakowa, Kraków 1975.
  • Danuta Rederowa, Studia nad wewnętrznymi dziejami Krakowa porozbiorowego (1796–1809). Część I: Zagadnienia urbanistyczne, „Rocznik Krakowski”, t. 34: 1957, z. 2, s. 62–178.
  • Klemens Bąkowski, Kraków przed lokacją z roku 1257, Kraków 1955 (Biblioteka Krakowska, nr 88).
  • Klemens Bąkowski, Dzieje Krakowa, Kraków 1911.
  • Klemens Bąkowski, Kronika krakowska 1796–1848, Część 3: Od r. 1832 do 1848, Kraków 1909 (Biblioteka Krakowska, nr 42).
  • Ambroży Grabowski, Wspomnienia Ambrożego Grabowskiego, wyd. Stanisław Estreicher, t. II, Kraków 1909 (Biblioteka Krakowska, nr 41)
  • Klemens Bąkowski, Teatr krakowski 1780–1815 z illustracyami, Kraków 1907 (Biblioteka Krakowska, nr 37).
  • Klemens Bąkowski, Kronika krakowska 1796–1848, Część 2: Od r. 1816 do 1831, Kraków 1906 (Biblioteka Krakowska, nr 30).
  • Stanisław Tomkowicz, Gmach biblioteki Jagiellońskiej, „Rocznik Krakowski”, t. 4: 1900, s. 113–176.
  • Teofil Żebrawski, O kościołach ubyłych w Krakowie [w:] Teofil Żebrawski, Rozmaitości, Kraków 1865, s. 3–29, 31–33.
  • Piotr Jacek (Hiacynt) Pruszcz, Kleynoty stołecznego miástá Krakowa, albo koscioły, y co w nich iest widzenia godnego y znácznego, przez Piotra Hiacyntha Prvszcza, krotko opisane, Powtornie záś z pilnośćią przeyźrzáne, y do druku z additámentem nowych Kośćiołow y Relikwii S. podane, z pozwoleniem Zwierzchnośći Duchowney, Kraków 1745.
  • Przewodnik abo kościołów krakowskich krótkie opisanie wydany w 1603 z widokami Krakowa, którego już nie ma, opr. Justyna Kiliańczyk-Zięba, Kraków 2002.
  •  

    2000–2024 Grzegorz Bednarczyk

    Materiały z tej strony są objęte prawami autorskimi – zajrzyj do informacji na ten temat.