Nieistniejące kościoły Krakowa |
|||||||||
Świątynie innych wyznańObok kościołów katolickich istniały w Krakowie także świątynie innych wyznań. Niekiedy użytkowano w tym celu przerobione kościoły katolickie (np. kościół św. Piotra i św. Pawła służył przez pewien czas prawosławnym, kościół św. Norberta do dzisiaj należy do unitów, a kościół św. Marcina – do protestantów), można też wymienić wśród nich takie, które już nie istnieją (ich lista zapewne będzie obejmować więcej obiektów niż wskazałem poniżej). Pierwsi protestanci pojawili się w Krakowie wkrótce po symbolicznym wystąpieniu Lutra w 1517 r. Już w 1520 r. król Zygmunt Stary zakazywał sprowadzania ksiąg Lutra, a w 1525 r. oficjalnie oskarżano pierwszych mieszczan o błędy religijne. Mimo to liczba protestantów szybko rosła. Organizowanie się protestantów przybrało na sile w latach 40. i 50. XVI w., wtedy też rozpoczęto regularne odprawianie nabożeństw ewangelickich (w różnych miejscach – ogrodach, prywatnych domach). W 1569 r. powstał cmentarz ewangelicki na Wesołej, zaś w 1571 r. po długich staraniach otwarto świątynię w zakupionej przez protestantów kamienicy przy ul. św. Jana, zwanej Brogiem (nazwę tę przejął także zbór). Historia Brogu była bardzo burzliwa i krótka – kilkakrotnie plądrowany, został podpalony i ostatecznie zniszczony podczas tumultu antyprotestanckiego w 1591 r. Plac pozostał własnością zboru jeszcze kilkadziesiąt lat, jednak świątyni nie odbudowano, a na tym miejscu wkrótce postawiono kościół bernardynów (więcej o historii Brogu – p. kościół NMP na Żłóbku). Siedziba krakowskiego zboru po tych wydarzeniach przeniesiona została poza Kraków, aż do początku XIX w., kiedy przekazano mu kościół św. Marcina przy ul. Grodzkiej (o który protestanci starali się zresztą już w XVI w.). Istniała też w mieście kaplica ariańska. Do formalnego wyłonienia się arianów z krakowskiego zboru doszło w 1562 r., arianie mieli się odtąd zbierać w domu Stanisława Cikowskiego, który stał na dzisiejszym rogu ulic św. Tomasza i Szpitalnej. Drewniany budynek rozebrano podczas rozruchów w 1591 r. (tych samych, podczas których zniszczono Bróg). Na tym miejscu postawiono istniejący do dzisiaj kościół karmelitów św. Tomasza. Z kolei gmina żydowska w Krakowie istniała już najprawdopodobniej w XI w. Niewiele wiemy o jej początkach, a informacje, jakie przynoszą nam źródła pozwalają nam pisać bliżej o jej organizacji dopiero w odniesieniu do późnego średniowiecza. Z badań dotyczących tego okresu pochodzą też świadectwa istnienia dwóch synagog, służących gminie żydowskiej, skoncentrowanej wówczas na terenie dzisiejszego kwartału uniwersyteckiego (w okolicy ul. św. Anny, wówczas zwanej Żydowską). Starsza z nich pierwszy raz pojawia się w źródłach w 1356 r. Wznosiła się w północno-zachodniej części terenu obecnie zajmowanego przez wzniesiony w XVII w. gmach Collegium Nowodworskiego (dziś siedzibę Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego). Z tej lokalizacji można wnosić, że powstała najwcześniej na początku XIV w. (na przełomie XIII i XIV w. dokonano poszerzenia obszaru miasta, obejmującego również i ten teren). Druga, młodsza synagoga (pierwszy raz wzmiankowana w 1411 r.), została wzniesiona najprawdopodobniej na zapleczu starszej, w głębi działki, pod południowo-zachodnim narożnikiem Collegium Nowodworskiego. Obie synagogi znajdowały się w pobliżu muru miejskiego (u obecnego wylotu ul. św. Anny znajdowała się furtka w murach zwana „żydowską”), oddzielone od niego uliczką oraz dworem Tęczyńskich. W 1469 r. nieruchomości te zostały nabyte na rzecz Akademii przez Jana i Andrzeja Długoszów. W tym okresie krakowska gmina żydowska, ulegając rozwojowi uniwersytetu, przeniosła się w rejon obecnego placu Szczepańskiego (ówczesnego kościoła św. Szczepana; wówczas zachodni odcinek obecnej ul. św. Tomasza nazywano ulicą Żydowską). Skupisko żydowskie w tym miejscu jest zresztą wzmiankowane w źródłach już wcześniej (najstarsza znana wzmianka odnosi się do 1413 r.) i tutaj z pewnością już przed 1469 r. istniała kolejna krakowska synagoga. W 1494 r. doszło do przenosin Żydów w nowe miejsce, we wschodnią część Kazimierza, jednak być może w okolicach kościoła św. Szczepana ich gmina mogła funkcjonować dalej (istnieją wzmianki o synagogach z pierwszej połowy XVI w., w tym o tej już wspomnianej oraz o kolejnej, która mogła zostać w tym okresie wybudowana). Rozwijające się od końca XV w. miasto żydowskie na Kazimierzu (w rejonie obecnej ul. Szerokiej) również posiadało liczne bożnice. Wobec jednak zagłady krakowskich Żydów podczas II wojny światowej, przestały one w zdecydowanej większości służyć celom sakralnym. W ich budynkach swoje siedziby mają instytucje kulturalne, muzea, pracownie konserwacji zabytków...
Bibliografia
2000–2025 Grzegorz Bednarczyk Materiały z tej strony są objęte prawami autorskimi – zajrzyj do informacji na ten temat. |
» Nieistniejące kościoły Krakowa:
|