Nieistniejące kościoły Krakowa

Kościół przy bastionie Władysława IV

Na pozostałości rotundy przedromańskiej na północ od katedry wawelskiej, w rejonie bastionu Władysława IV natrafiono w latach 1981–1982. Rotunda prawdopodobnie powstała w początkach XI w., wraz z pierwszą katedrą wawelską. Walec, pełniący rolę nawy miał zewnętrzną średnicę ponad 9 m, odkryto także relikty apsydy. Część naziemna muru wykonanego techniką opus emplectum i grubego na ponad 1 m zachowała się w gotyckim murze obronnym maksymalnie do wysokości 1 m (zniszczone jednak zostały północna część obiektu i większość apsydy). Wewnątrz nawy (nieco na północ od jej osi) odnaleziono prostokątne zagłębienie o długości 2 m. Było ono starannie wykończone, licowane dużymi, prostokątnymi płytami piaskowcowymi, podczas gdy mury świątyni były licowane kamieniem wapiennym. Początkowo przypuszczano, że mógł to być opróżniony grobowiec (wewnątrz nie było żadnych kości), obecnie jednak badacze bliżsi są tezie, że być może był to basen chrzcielny (najstarszej formy, dlatego pozbawiony postumentu), a sama rotunda była osobnym baptysterium przy pierwszej katedrze (analogicznie do wzorców śródziemnomorskich). Odkrywcy datowali rotundę na pierwszą ćwierć XI w.

Na reliktach rotundy znaleziono fundamenty romańskiej budowli prostokątnej, której relikty opisano znano już na początku XX w. (pojawiają się na rysunku z 1916 r.), uznano je jednak wówczas za pozostałości baszty. Badania z lat 80. nie wykazały jednak związku z murem obronnym, więc prawdopodobnie fundamenty te stanowią dolną część prezbiterium kaplicy romańskiej zbudowanej po rozebraniu rotundy, być może w XII w. (taka datacja wyklucza zresztą obecność murowanych fortyfikacji na Wawelu). Prezbiterium miało wymiary ok. 2,5 x 3 m, a nawa być może ok. 5,5 x 8,5 m. Kościółek ten rozebrano najpóźniej w końcu XIII w., gdyż wówczas wzniesiono w tym miejscu nowe mury obronne Wawelu.

Nie znamy wezwania świątyni, prawdopodobnie nie pojawia się ona w źródłach pisanych. Jedynie Gerard Labuda rozważał przypisanie jej znanego nam ze źródeł wezwania św. Jerzego.


zewnętrzne lico muru rotundy od zachodu (J. Firlet, Z. Pianowski, Odkrycie dwu wczesnośredniowiecznych kościołów w rejonie tzw. bastionu Władysława IV na Wawelu, s. 155)	oblicowana płytami piaskowca komora wewnątrz rotundy (J. Firlet, Z. Pianowski, Odkrycie dwu wczesnośredniowiecznych kościołów w rejonie tzw. bastionu Władysława IV na Wawelu, s. 156)

próba rekonstrukcji rzutu rotundy i kościoła prostokątnego wg J. Firleta, Z. Pianowskiego (J. Firlet, Z. Pianowski, Odkrycie dwu wczesnośredniowiecznych kościołów w rejonie tzw. bastionu Władysława IV na Wawelu, s. 160)	rejon, w którym znajdował się kościół (północne mury części nawowej katedry, pomnik Tadeusza Kościuszki na bastionie Władysława IV)

Bibliografia

Janusz Firlet, Zbigniew Pianowski, Wawel do roku 1300 [w:] Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, red. J. Wyrozumski, Kraków 2007 (Biblioteka Krakowska, nr 150), s. 45–66.

Teresa Rodzińska-Chorąży, Co nam mówi architektura murowana? [w:] Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy, red. Henryk Samsonowicz, Kraków 2000, s. 361–387.

Janusz Firlet, Zbigniew Pianowski, Wyniki badań archeologicznych w rejonie katedry i pałacu królewskiego na Wawelu (1981–1994), „Acta Archeologica Waweliana”, T. II: 1998, s. 105–118.

Zbigniew Pianowski, Sedes regni principales. Wawel i inne rezydencje piastowskie do połowy XIII wieku na tle europejskim („Architektura”, monografia 178), Kraków 1994.

Andrzej Żaki, Kraków wiślański, czeski i wczesnopiastowski [w:] Chrystianizacja Polski południowej. Materiały sesji naukowej odbytej 29 czerwca 1993 roku, Kraków 1994 (Rola Krakowa w Dziejach Narodu, Nr 13), s. 41–71.

Zbigniew Pianowski, Najstarsze kościoły na Wawelu [w:] Chrystianizacja Polski południowej. Materiały sesji naukowej odbytej 29 czerwca 1993 roku, Kraków 1994 (Rola Krakowa w Dziejach Narodu, Nr 13), s. 99–119.

Teresa Rodzińska-Chorąży, Architektura kamienna jako źródło do najwcześniejszych dziejów Polski [w:] Chrystianizacja Polski południowej. Materiały sesji naukowej odbytej 29 czerwca 1993 roku, Kraków 1994 (Rola Krakowa w Dziejach Narodu, Nr 13), s. 145–151.

Alfred Majewski, Wawel. Dzieje i konserwacja, Warszawa 1993.

Janusz Firlet, Zbigniew Pianowski, Odkrycie dwu wczesnośredniowiecznych kościołów w rejonie tzw. bastionu Władysława IV na Wawelu, „Sprawozdania Archeologiczne”, t. 37: 1985, s. 153–167.

Zbigniew Pianowski, Z dziejów średniowiecznego Wawelu, Kraków - Wrocław 1984.

2000–2025 Grzegorz Bednarczyk

Materiały z tej strony są objęte prawami autorskimi – zajrzyj do informacji na ten temat.