Nieistniejące kościoły Krakowa |
|||||||||||||
Kościół św. Jakuba ApostołaKościół św. Jakuba Apostoła wznosił się w przeszłości w południowo-zachodniej części Kazimierza, w zakolu Wisły, w rejonie dzisiejszej ul. Skawińskiej. Istniał z pewnością jeszcze przed założeniem miasta Kazimierz przez Kazimierza Wielkiego. Stał na istniejącym wówczas wzniesieniu nad Wisłą, położonym kilkaset metrów na południe od Skałki. Fundatorami kościoła byli przedstawiciele rodu Strzemieńczyków, do których należała niewielka osada położona na tym wzgórzu, dla której kościół pełnił funkcje parafialne. Przypuszcza się, że powstał w XII lub na początku XIII w. (fakt, że była to prywatna fundacja możnowładcza, wskazuje na wczesną fazę rozbicia dzielnicowego). Istnieje teoria, że fundacja kościoła była votum za udaną pielgrzymkę do Santiago de Compostela lub zastępującą taką pielgrzymkę. Pierwsza wzmianka źródłowa o kościele pochodzi z roku 1313 r. i wymienia proboszcza Jana (z tego okresu pochodzą też inne wzmianki w spisach świętopietrza). W XIV w., gdy Kazimierz Wielki zakładał miasto Kazimierz, osada wokół kościoła św. Jakuba została do niego włączona (znalazła się w południowo-zachodnim narożniku miasta, w pobliżu założonych potem murów miejskich), a kościół stał się jedną ze świątyń parafialnych nowego ośrodka miejskiego. Nie znamy pierwotnej postaci kościoła – mogła to być budowla romańska lub drewniana. Jan Długosz w końcu XV w. wspomina go jako kościół murowany z cegły, nie mógł zatem powstać wcześniej niż w II połowie XIII w. Stąd przypuszczenie, że w toku dziejów kościoła nastąpiła jego przebudowa – nowy budynek postawiono na miejscu pierwotnej świątyni. Andrzej Żaki prowadząc badania archeologiczne odkrył pozostałości fundamentów apsydy kościoła, nie odnalazł jednak żadnych śladów murów romańskich; odkryte przy tej okazji zabytki ruchome pochodzące najpewniej z grobów z cmentarza przykościelnego pochodzą ze średniowiecza, może nawet z okresu romańskiego.
W 1484 r. poświadczone jest istnienie bractwa ubogich przy kościele. Wedle opisu z akt wizytacji biskupa krakowskiego Jerzego Radziwiłła z 1599 r. kościół był murowany i dość bogaty, z prezbiterium oddzielonym kratą od nawy. Z kolei z akt wizytacji biskupa krakowskiego Andrzeja Załuskiego wynika, że kościół był orientowany, antiquae structurae, a sklepienie jego nawy wspierało się na dwóch filarach; zapisano także wówczas że kościół już znajdował się w złym stanie. Z planu kołłątajowskiego wynika, że była to niewielka budowla, zbudowana na planie prostokąta, zamknięta od wschodu półkolistą apsydą (jednak Andrzej Żaki, który podczas badań archeologicznych odkrył pozostałości fundamentów apsydy stwierdził, że nie odpowiadają one w pełni zarysom kościoła z tego planu). Jego parafia (pierwotnie istniały przy nim dwie parafie, św. Jakuba i św. Krzysztofa, z dwoma proboszczami, a sam kościół mógł nosić wezwania obu świętych; zostały one połączone w 1462 r.) rozciągała się nie tylko na część Kazimierza i jego przedmieścia (Podbrzezie, domy położone pod murami miejskimi z kościołem i szpitalem św. Leonarda), ale także na bardzo rozległy obszar wiejski na południe od Zakazimierki (Podbrzezie, Wróblowice, Kurdwanów, Wola Duchacka, Jugowice, Rżąka, Borek, Swoszowice, Płaszów, Prokocim, Łagiewniki). W drugiej połowie XVII w. istniał plan powierzenia kościoła św. Jakuba przybyłym do Krakowa pijarom – ci jednak nie przyjęli tej propozycji. Przy kościele funkcjonowała szkoła parafialna, z XVI i XVII w. pochodzą wzmianki o drewnianym budynku szkoły. W 1772 r. doszło do pierwszego rozbioru Polski, a nowa granica polsko-austriacka przebiegała na Wiśle. Co prawda początkowo Austriacy zajęli Kazimierz, ale opuścili go w 1776 r., co oznaczało cios dla kościółka: nowa granica państwowa odcięła od kościoła zdecydowaną większość obszaru parafii. W efekcie kościół został zamknięty z polecenia prymasa Michała Poniatowskiego w 1783 r. (zmarł wówczas ostatni tutejszy proboszcz), a jego parafia rozdzielona między parafie Bożego Ciała i św. Mikołaja (według Pauliego Żegoty parafię zlikwidowano już w 1758 r., a kościół inkorporowano do uposażenia uniwersyteckiego). Kościół został zburzony w 1787 r. Początkowo powstała tam cegielnia, a następnie (na miejscu cmentarza parafialnego) Kazimierz Krajewski założył wapiennik (granica rozbiorowa odcięła też Kraków od źródeł kamienia na Krzemionkach), którego rozwój doprowadził do zniszczenia nadbrzeżnej skały. Na planie senackim z pierwszych lat XIX w. w rejonie ul. Skawińskiej znajduje się „grecka modlitewnia”, Stefan Świszczowski zastanawiał się, czy nie jest to może jakaś pozostałość po kościele św. Jakuba.
Bibliografia
2000–2025 Grzegorz Bednarczyk Materiały z tej strony są objęte prawami autorskimi – zajrzyj do informacji na ten temat. |
» Nieistniejące kościoły Krakowa:
| ||||||||||||
